رنگرزي از مهم‌ترين مراحل توليد الياف لازم براي بافت فرش و گليم است. انجام اين كار در ايران سابقه‌اي بسيار طولاني داشته و از قرن‌ها پيش از ميلاد مسيح و در دوران هخامنشيان، نشانه‌هاي زيادي از وجود اين هنر در ايران به چشم مي‌خورد. امروزه نيز با گذشته قرن‌ها، هنوز هم رنگرزي به شكل سنتي به قوت خود باقي مانده است؛ و در توليد و فرش و گليم‌هاي دستباف، از الياف طبيعي كه به روش سنتي رنگ‌آميزي شده‌اند، استفاده مي‌كنند. اگر مي‌خواهيد درباره نكات انجام اين كار به روش‌هاي سنتي و صنعتي اطلاعات بيشتري داشته باشيد، در ادامه اين نوشته وب‌سايت قاليشويي بانو همراه ما باشيد.
رنگرزي سنتي
در گذشته‌اي نه‌چندان دور، رنگ‌ها از مواد طبيعي گرفته مي‌شد. اما امروزه به دلايل گوناگوني، مواد شيميايي در رنگرزي سنتي نيز جاي خود را باز كرده‌اند. شايد بتوان ثبات رنگ بيشتر، قيمت به‌صرفه‌تر، فرآيند رنگ‌آميزي ساده‌تر و رنگ پس ندادن و در نتيجه شستشوي فرش با كيفيت بيشتر را از جمله دلايل اين استقبال دانست.
به هر طريق در انجام اين كار به روش سنتي ابزارهاي گوناگوني وجود دارد. از جمله اين ابزارها بايد به پاتيل رنگ اشاره كرد. پاتيل رنگ ظرفي بزرگ است كه رنگ در آن ساخته شده و الياف به صورت ريسيده نشده و يا كلاف نخ، در آن رنگ‌آميزي مي‌شوند. اين پاتيل بايد از جنس زد زنگ باشد؛ به همين دليل معمولا از ظروف مسي براي انجام اين كار استفاده مي‌كنند.
شرح مراحل رنگ‌آميزي به روش سنتي طولاني است؛ اما به‌طور خلاصه بايد بدانيد كه در اين روش همه چيز بر عهده استادكار است. اوست كه با استفاده از مواد مختلف و فرمول‌هاي موجود، رنگ مورد نظر را در پاتيل مي‌سازد. مواد مختلفي از جمله نمك‌هاي فلزي، مواد قليايي و اسيدها، همگي در ساخت رنگ مورد نظر كاربرد دارند. در نهايت و پس از رنگ گرفتن الياف يا نخ‌ها، آنها را در ظرفي ديگر كه عملكردي مانند سانتريفيوژ دارد، آبگيري كرده و سپس خشك مي‌كنند.
در روش سنتي داشتن ابزارهايي براي اندازه‌گيري دماي حمام رنگ، سنجش وزن، پارويي براي هم زدن و ظروف شيشه‌اي آزمايشگاه براي تعيين مقدار مواد لازم، به انجام دقيق‌تر كار كمك مي‌كنند.
رنگرزي صنعتي
رنگرزي صنعتي از نظر مراحل و روش‌هاي انجام كار، شباهت زيادي به انجام اين كار به روش سنتي دارد. در واقع در سيستم صنعتي، همان كارها به كمك دستگاه‌هاي الكترونيكي و مكانيكي پيشرفته و البته در ابعاد بزرگ‌تر و به‌صورت اتوماتيك انجام مي‌شود.
در روش صنعتي پشم معمولا به صورت ريسيده شده رنگ مي‌شود. در ابتدا نخ‌ها بايد شستشو داده شوند؛ تا هرگونه چربي و كثيفي روي آنها پاك شود. وجود اين آلودگي‌ها فرآيند رنگ گرفتن پشم را دچار مشكل كرده و رنگ از ثبات كافي برخوردار نخواهد بود.
سپس نخ‌ها را به شكل شل دور دستگاهي به نام بوئين مي‌پيچند. بوئين‌ها داراي سوراخ‌هاي ريزي هستند كه رنگ از آنها عبور كرده و به داخل نخ‌هاي پيچيده شده دور آنها، نفوذ مي‌كند. به شل پيچيدن نخ‌ها، اصطلاحا شل‌پيچي گفته مي‌شود؛ و اين كار توسط دستگاهي به نام اشلاپ فورس انجام مي‌شود.
در مرحله بعدي بوئين‌هاي شل‌پيچي شده وارد محفظه بوئين مي‌شوند. اين محفظه‌ها در اندازه‌هاي مختلفي توليد شده، كه موجب افزايش يا كاهش ظرفيت واحد رنگرزي خواهد شد.
در نهايت پوئين‌ها را وارد ديگ بخار مي‌كنند. ديگ بخار در روش صنعتي، معادل همان پاتيل رنگرزي در روش سنتي است.
ادامه كار به صورت برنامه‌ريزي شده انجام مي‌شود. تانك‌هاي مخصوصي آب با دماي مناسب و رنگ به ميزان برنامه‌ريزي شده را وارد ديگ بخار مي‌كنند. همچنين دماي ديگ و مدت زمان فرآيند رنگ‌آميزي نخ‌ها بنابر نوع آن مشخص مي‌شود. در پايان نيز با سردكردن تدريجي ديگ رنگ را تثبيت نموده و نخ‌ها را شستشو مي‌دهند.
در اينجا كار رنگرزي تمام شده است؛ اما آبگيري و خشك كردن نخ‌ها به كمك سانتريفيوژ و دستگاه خشك كند ادامه دارد؛ و پس از آن نخ‌ها براي ورود به بازار سفت‌پيچي و بسته‌بندي مي‌شوند.